[ Pobierz całość w formacie PDF ]
wydaje się być bardzo odległy od analogicznych postaw i zachowań charakte
ryzujących współczesne społeczeństwa postindustrialne. Obserwujemy w nich
obecnie bardzo ciekawe procesy, związane z czasem, świadczące o kształtowa
niu się nowej, wspólnej, globalnej czasowości. Pewne z tych zjawisk widocz
ne są we współczesnym społeczeństwie amerykańskim. Dlatego też sądzę, że
warto pracę na temat stosunku do czasu Polaków zamknąć uwagami na temat
czasu w życiu codziennym Amerykanów.
2
Warto odwołać się tu również do interesującego artykułu Zygmunta Baumana, który wskazu
je na podobne uwarunkowania zarówno przcdindustrialnego spoteczeństwa chłopskiego, jak i
społeczeństwa komunistycznego.W pierwszym wypadku zależność od przyrody, w drugim - od
systemu prowadzą do podobnych efektów: poczucia niepewności, nieprzewidywalności rzeczy
wistości oraz braku kontroli nad otoczeniem (Bauman. 1979; Tarkowska, Tarkowski, 1990).
144
Epilog: Czas w życiu codziennym Amerykanów
Przybysz z Polski, nawet niezle obeznany z licznymi pracami na temat sto
sunku Amerykanów do czasu, w życiu codziennym i w bezpośredniej obser
wacji zostaje zaskoczony mnóstwem odmiennych od własnego doświadczenia
zjawisk To co przede wszystkim rzuca się w oczy, to inny rytm życia społecz
nego inna organizacja życia zbiorowego, którego nie przerywa noc, weekend
czy święto Ale chyba najciekawsze i najbardziej uderzające przybysza z kra
ju w którym czas w bardzo małym stopniu pełni funkcje zasady porządkują
cej nieprzewidywalne życie zbiorowe (a także prywatne), gdzie planowanie
w skali społecznej i w skali prywatnej jest właściwie niemożliwe - otoz najbar
dziej interesujące okazały się ciągłe wysiłki Amerykanów na rzecz porządko
wania czasu, nieustanne stosowanie rozkładów czasu, planowanie, wybiega
nie myślą w przyszłość w każdej niemal sytuacji, przy każdej okazji. Tego ro
dzaju działania i ich efekty były doskonale widoczne w życiu codziennym, nie
tylko w kontaktach oficjalnych, zawodowych, ale i w życiu prywatnym.
Rozkład zajęć jest stałym elementem wyposażenia nie tylko biura, ale i do
mu, porządkującym i koordynującym życie jednostki i rodziny. Bez kalenda
rza ściennego zawierającego dla każdego dnia obszerną przegródkę wypełnia
ną planowanymi na dany dzień zajęciami, trudno sobie wyobrazić kuchnię
amerykańskiej pani domu. Podręczny, kieszonkowy rozkład zajęć towarzyszy
Amerykaninowi wszędzie, a rozmaitość ram czasowych, w jakich można pla
nować swe zajęcia jest zdumiewająca. Każdy sklep papierniczy oferuje takie
rozkłady zajęć - terminarze, pomagające porządkować czas przyszły w wymia
rze tygodniowym, miesięcznym, trzy- lub czteromiesięcznym, półrocznym,
rocznym, dwuletnim itd.
Amerykański student z rocznym wyprzedzeniem zna nie tylko tytuły wykła
dów i nazwiska wykładowców, ale i dokładne miejsce oraz dzień i godzinę
odbywania się zajęć. Wyjazdy wakacyjne czy inne imprezy zbiorowe lub indy
widualne planowane są z dużym wyprzedzeniem w czasie i z wielką szczegó-
łowością.
Dzieci wdrażane są do planowania swego czasu od najmłodszych lat, a wą
tek zdobywania umiejętności gospodarowania czasem jest ważnym elementem
edukacji szkolnej. Na poczÄ…tku roku szkolnego otrzymujÄ… Kalendarz wyda
rzeń szkolnych", z dokładnym wyodrębnieniem dni wolnych oraz wszelkich
wydarzeń i imprez planowanych w ciągu roku. Bardzo zle widziane i oceniane
145
są spóznienia, będące wszak świadectwem braku umiejętności panowania nad
swym czasem. W gospodarowaniu czasem nie ma miejsca na niespodzianki, na
wydarzenia nieprzewidziane; wszystko jest z góry zaplanowane. Zebrania na
ukowe kończą się w dokładnie przewidzianym terminie, niezależnie od rozwo
ju dyskusji, nierzadko przerywajÄ…c jÄ… w najciekawszym miejscu. Zaplanowa
ny porządek czasu ma zapobiec jego marnotrawstwu; czas jest wartością
nadrzędną, którą się ceni i szanuje.
Zaobserwowane działania na rzecz rozwijania umiejętności planowania
i porządkowania czasu wydają się dobrze potwierdzać znaną tezę na temat
swoistej dla społeczeństwa amerykańskiego (lub co najmniej dla pewnych je
go warstw i segmentów ') orientacji na przyszłość. Bezpośrednia, najbliższa,
konkretna przyszłość - powiada jeden z autorów - jest tym, co najbardziej
interesuje Amerykanina (Rifkin, 1987:64). Działania na rzecz panowania nad
czasem, podporządkowania go sobie odnoszą się do tak właśnie ujętej
przyszłości.
Nieograniczona wiara w przyszłość i postęp, generalny optymizm wobec
przyszłości, orientacja na przyszłość należą do steroetypowego wizerunku
Amerykanina (Billington, 1966; Stewart 1972; Althen, 1988), a z drugiej stro
ny znajdują mocne oparcie w wynikach badań socjologicznych, antropologicz
nych, psychologicznych, (Kluckhohn, Strodtbeck, 1961; Gonzales, Zimbardo,
1985). Jak stwierdził pół żartem w prywatnej rozmowie socjolog John Robin
son, autor książki How Americans Use Time (1977), żyją oni wyłącznie przy
szłością, nie tylko bez przeszłości, ale i bez terazniejszości. To nieco parado
ksalne stwierdzenie znalazło potwierdzenie np. w potocznej obserwacji obcho
dzenia świąt przez Amerykanów. Poprzedza je nieproporcjonalnie długi, roz
ciągnięty w czasie okres planowania, oczekiwania i przygotowań, czemu
sprzyja i co wydatnie podsyca rynek i handel. Same święta stają się w końcu
tylko krótkim zakończeniem długiego, emocjonującego okresu poprzedzające
go, przez co przedświąteczne przygotowania robią się ważniejsze niż samo
święto. Układ ten wydaje się szczególnie zaskakujący przybyszowi z kraju,
w którym nie celebruje się tak przygotowań do świąt, natomiast świętuje się
długo i solennie.
1
Wiele z zamieszczonych tu obserwacji odnosi się do stylu życia amerykańskiej klasy średniej
i właściwego jej stosunku do czasu. Na temat różnic stosunku do czasu, a zwłaszcza do przyszło
ści poszczególnych klas społecznych w społeczeństwie amerykańskim bardzo ciekawie pisze Ban-
field (1974, rozdział The Imperatives of Class), o odmienności rytmów czasu i stosunku do czasu
w różnych regionach Stanów Zjednoczonych wspominają Levine i Wolff (1985), na temat roli
czynników rasowych por. Henry (1965). Z racji bardzo szkicowego charakteru niniejszego tekstu
nie mogłam tej ważnej problematyki tu uwzględnić.
146
Z orientacją na przyszłość w kulturze amerykańskiej wiąże się wartość no
[ Pobierz całość w formacie PDF ]